Dan maar even in het goede topic
Ik wilde hier toch op reageren om een wat meer (persoonlijk) inkijkje te geven in hoe mijn wereldbeeld is gevormd.
Ik ben geboren in een christelijke omgeving, ben christelijk opgevoed en heb tot en met de middelbare school zelfs op christelijke scholen gezeten. En toch ben ik niet (meer) gelovig. Ik was als kind altijd al een enorme fan van de natuur. Ik vind dieren en hoe ecosystemen werken een van de mooiste dingen die er is. Complexe structuren en levensvormen gevormd over miljoenen jaren, langzaam maar zeker, een constant evoluerend proces. Als kind wilde ik liever dat mijn ouders de oude Walking With Dinosaurs videoband afspeelde dan dat ik naar tekenfilms wilde kijken. Ik was ook altijd bezig met de existentiele kant. Vanaf een jonge leeftijd al. Wie zijn die dieren, waar komen ze vandaan? Zijn ze altijd al zo geweest. Zijn ze zo geschapen, zoals iedereen om mij heen mij wilt leren? Mijn omgeving beaamde dat laatste dus. Voor dino's werden vage verklaringen gegeven als dat de bijbel het vaag heeft over titanen of reusachtige beesten (''behemoths''). Zij zouden de zondvloed niet overleefd hebben omdat ze imperfect waren. Daar houdt het wel op. Er werd dan ook wel eens droog tegen mij gezegd dat de mens en dinosauriers samen geleefd hebben (dit maakt de meme van Jezus op een T-rex nog hilarischer). Dergelijke verklaringen waren niet bevredigend voor mij; de wetenschappelijke verklaringen des te meer. Deze werden onderbouwd met te verifieren technieken, in plaats van dat ik er maar van uit moest gaan dat het ''zo was, want dat staat er''. Ik kom later in deze lap tekst nog terug op evolutie, met wat mooie voorbeelden.
De natuur was niet mijn enige reden dat ik mijn geloof liet varen (die ik dus vanuit mijn innerlijk al nooit volledig heb omarmd). Het was de tijd dat het internet groot werd en ik in mijn (vroege) tienerjaren met mensen van over de hele wereld kon praten. Daar zaten atheisten, christenen en moslims bij. Daarnaast ging ik mij verdiepen in culturen en hoe deze in het leven staan. Wat mij opviel is dat het wereldbeeld van mensen altijd volledig is afgestemd op de religie waar ze in geloven, op een manier waar deze als absolute waarheid omschreven wordt, of in ieder geval de meest waarschijnlijke. De vraag die mij nooit los liet: wie heeft dan gelijk? Een moslim zal zeggen dat het om Allah en Mohammed draait. Jezus komt volgens mij wel voor in de Islamitische leer, maar is geen hoofdpersoon. Christenen zullen zeggen dat het om YHWH/God (voor het gemak vanaf nu God) en Jezus draait, Mohammed komt er geeneens in voor. Ga je verder en vraag je een willekeurig stamlid uit een Amazone-stam naar zijn/haar geloof, dan zal het waarschijnlijk een of andere natuurgodsdienst zijn. De goden zien er ook toevallig uit als dieren en fenomenen die daar voorkomen. Zo dachten de oude Egyptenaren dat de zon door de hemel werd gerold door een gigantische mestkever-god. Immers, de zon verschijnt en verdwijnt elke dag weer en in de directe omgeving kwamen kevers voor die precies hetzelfde deden met balletjes ontlasting. Met wat basale wetenschap kwam men erachter dat die poep niet verdwijnt, maar gewoon wordt opgeslagen in ondergrondse holletjes voor het nageslacht. Zodoende. Een mooi voorbeeld van een godheid vormgegeven naar de omgeving en lokale fauna, waar de lokale bevolking heilig in zal hebben geloofd.
Er zijn mensen die zich bekeren van het een tot het ander, maar over het algemeen geloven mensen in waar ze mee opgevoed worden. Dat is immers het eerste wereldbeeld wat vaak op het ongeschreven blad van de baby/kinder-psyche wordt geschreven. In het verlengde daarvan zijn godsdiensten vaak vormgegeven naar de omgeving waarin ze zijn ontstaan. Ik wist ook niet beter als kind. Mijn ratio zei lange tijd dat ik christen was en dat de hele christelijke doctrine de waarheid van de wereld was. Moslims vond ik maar raar en eng, zeker in het licht van westerse nieuwsgeving na de aanslagen van 11 september 2001 ook nog gevaarlijk. Ik ben moslims door mijn atheisme meer gaan waarderen, omdat ik ze nu ben gaan zien als gewoon nog een groep die op een eigen manier invulling geeft aan het leven en op de eigen manier zingeving vindt in een religie. Een religie is voor mij niets meer als een filosofie, behalve dat de regels zijn vormgegeven als een god die deze heeft afgekondigd, met eventuele ambassadeurs (Mohammed, Jezus etc.). Ik snap heel goed dat een religie goed voor iemand kan werken. Van de Islam weet ik inderdaad dat het een duidelijke levensvisie onderwijst (die nog steeds wel breed geinterpreteerd wordt door verschillende groepen, maar goed) en dat kan een mooi houvast zijn in het leven. Het kan rust geven, vooral omdat je alles wat je niet kunt verklaren nu in de almachtige handen kunt leggen van een wezen wiens bestaan en capaciteiten jouw cognitief vermogen overstijgen.
Mensen hebben een bizar goede cognitie. We behoren tot het selecte clubje dieren dat een zelfbewustzijn hebben (samen met o.a. mensapen, dolfijnen en walvissen, ratten (ja echt) en intelligente vogels als kraaiachtigen). Die bewustzijn heeft er wel voor gezorgd dat wij ons ook bewust zijn van het universum waar we in leven, en dat we op een dag zullen sterven. De mens ging dus verklaringen zoeken voor zaken als het opkomen en ondergaan van de zon (zie mijn mestkever verhaaltje als voorbeeld), de seizoenen en existentiele zaken als leven en dood en hoe je het leven uberhaupt moet leven. En zo ontstonden religies, die het ieder op hun eigen manier deden en hun eigen katalysatoren hadden. Voor wie een alomvattende religie aanhangt kun je alles wat je niet kunt verklaren afschrijven als iets wat God (of goden, voor het gemak even God, of hoe je hem ook wilt noemen) zo bedoelt heeft om redenen die je niet per se kunt en hoeft te begrijpen. In mijn christelijke opvoeding kwam dat vaak naar voren in bepaalde termen en uitspraken. Ter illustratie:
- De wil van God: iets is zoals het is omdat hij wil dat het zo is.
- Gods wegen zijn niet te doorgronden: wij kunnen God niet begrijpen, want zijn wegen en en motieven gaan onze cognitie te boven. Vaak gebruikt als excuus om te verklaren waarom sommige mensen, groepen etc. het zwaarder hebben als anderen of meer of minder geluk hebben in het leven.
- ''Beproevingen'': nog zo'n excuus. God geeft je beproevingen mee om meer over jezelf, het leven en God zelf te leren. De precieze uitleg zal per christelijke stroming verschillen. Je kunt een beproeving krijgen omdat je iets fout hebt gedaan/niet leeft zoals voorgeschreven/zondes begaat, maar ook omdat God je heeft uigekozen om sterker te worden door het overwinnen van uitdagingen en dat dit je uitverkoren maakt. Het is maar net welke invulling je er aan geeft.
- ''Je pad'': beter gezegd, jouw leven zoals God het bedoelt heeft. Hij weet alles al en heeft al bepaald wat jou wel en niet gaat overkomen, goed of slecht. Hij heeft er een bedoeling mee, maar die moet je zelf gaan ontdekken tijdens je leven.
- ''De zondeval'': Alles wat fout gaat in de wereld is basically de aanwezigheid van Satan of zijn invloed, waardoor de wereld niet perfect is en God zijn rechtvaardigheid niet altijd tot uiting kan laten komen, allemaal omdat twee mensen door een slang werden verleidt om het fruit van een verboden boom te eten.
Bovenstaande zijn mooie verklaringen voor zaken als waarom je beste vriend aan kanker overlijdt op zijn 14e, waarom de meest lieve mensen omkomen in ongelukken en haatdragende types het eeuwige leven lijken te hebben, waarom er oorlog en honger is, waarom jij uberhaupt ziektes kan krijgen (Je bent geschapen naar Gods evenbeeld, dus moet je toch een perfect lichaam hebben dat niet zo imperfect is als ons lichaam kan zijn?) en meer van dat soort dingen. De ''God-of-the-gaps fallacy'' stelt dat wij God kunnen gebruiken als verklaring voor alles wat wij niet begrijpen, op welk niveau dan ook. Een dergelijk voorval is dan ook meteen bewijs voor het bestaan van God. Ik snap niet hoe het heelal werkt? God. Ik snap niet waarom ik ziek ben geworden, maar een ander niet? God. Ik snap niet waarom er zoveel onrechtvaardigheid is in de wereld? God (of Satan dus, if you will, maar Satan is in feite gewoon nog een mythische entiteit). Maar dus ook: waarom zijn er zoveel prachtige en complexe schepsels om ons heen die in zulke complexe systemen leven? God. Maar waarom moet iets wat ons verstand (initieel) te boven gaat per se van een God komen? Waarom kunnen we niet accepteren dat we niet alles direct kunnen verklaren? Of slechts gedeeltelijk?
En dus kom ik terug bij evolutietheorie. Ik ga hem niet helemaal uitleggen, want dat duurt veel te lang. Er is echter extreem veel wetenschappelijk bewijs (met geverifieerde wetenschappelijke methodes) voor dit fenomeen, daar waar alle christelijke boeken die ik las het nooit duidelijker voor mij maakte wat religie nou precies was en hoe je het in moest vullen, laat staan wat er zou gebeuren als ik islamitische boeken of boeken van andere religies zou gaan lezen. Wetenschappelijke boeken (mits goed geschreven met goed uit gevoerde onderzoeken) zijn coherent en maken het ontstaan en de ontwikkeling van leven voor mij steeds duidelijker naarmate ik er meer lees. De reden dat er complexe wezens zijn komt omdat deze zich over miljoenen jaren hebben kunnen ontwikkelen. Er was niet zomaar een brein, dat heeft zich over duizelingwekkende periodes ontwikkeld, stapje voor stapje. Evolutie werkt door adaptatie: kleine veranderingen die op dat moment een organisme een betere kans tot overleven geven. Deze stapelen zich op tot een organisme zo verandert dat het tot een nieuwe soort ontwikkelt. Soorten sterven uit en andere soorten blijven bestaan, omdat laatstgenoemde beter bestand zijn tegen de huidige omstandigheden (natuurlijke selectie). Het maakt het uitgestorven dier niet per se inferieur, slechts op dat moment. Als de wereld afkoelt en er meer open vlaktes komen met lage vegetatie, zullen dieren die daar goed op kunnen leven (grote grazers, roofdieren die jagen op snelheid) overleven en dieren die bossen nodig hebben (dieren die veel klimmen, roofdieren die een hinderlaag gebruiken bij het jagen) uitsterven. En zo zijn er vele voorbeelden. Er zijn diersoorten waarvan we de evolutionaire ontwikkeling precies goed in kaart hebben (we hebben skeletten van alle dieren die deel uit maken van de transitie) en deze worden gevonden in aardlagen die met dateringsmethodes precies geduid kunnen worden als een chronologische lijn.
Bekijk het volgende plaatje als voorbeeld van de evolutie van de walvis:
Whale evolution. Illustration of six prehistoric whale ancestors and two modern whales (bottom). MIKKEL JUUL JENSEN / SCIENCE PHOTO LIBRARY
www.sciencephoto.com
De walvis is een hoefdier, nauwer verwant aan koeien als aan dieren als wolven en katten. En al helemaal niet verwant aan vissen, want walvissen zijn zoogdieren, net als ons. Walvissen hebben simpelweg een lichaamstype ontwikkelt dat goed werkt in het water, een lichaamstype dat lijkt op vissen omdat die op hun beurt dat zelfde lichaamstype hebben ontwikkeld (het ontwikkelen van gelijksoortige adaptaties, zoals lichaamstypes, in niet nauw-verwante organismen heet ''convergente evolutie''). Maar hoe weten ze dit dan? Simpel, de skeletten van deze dieren vormen een chronologisch verslag van kenmerken die zich over een lange tijd langzaam steeds meer hebben aangepast van een leven op land, naar gedeeltelijk in het water tot aan volledig in het water. In al deze dieren is bijvoorbeeld te zien dat de botten van de oren steeds meer aangepast worden om om te gaan met geluid onder water. Wanneer je aankomt bij een dier als ''dorudon'' en ''basilosaurus'' kom je bij soorten uit die in het midden van de transitie zaten. Deze soorten konden al niet meer op het land leven, toch bevatte de achterflippers nog altijd een volledig, maar geatrofieerd skelet van een poot (zie
https://bodell.mtchs.org/OnlineBio/BIOCD/text/chapter14/concept14.2.html en scroll omlaag voor de afbeeldingen). Een dergelijk skelet is niet nodig voor een waterdier, maar het toont aan dat het dier afstamt van op het land-levende voorouders, en nu op weg was om volledig aangepast te raken aan een leven in zee. Moderne walvissen hebben rudimentaire botten onder de staart die niet aan het skelet verbonden zijn; overblijfselen van het bekken dat ze niet meer nodig hebben.
En zo kan ik doorgaan. Ik wil een andere keer ook nog wel een post typen over de evolutie van vogels. Jazeker, dinosauriers leven nog. Vogels zijn 100% echte dino's.
Zo, hier laat ik het weer even bij. Een kijkje in mijn levensvisie.
. Cultuurhistorisch zijn religies natuurlijk nog steeds erg belangrijk in onze maatschappij. Pas 50 jaar of zo neemt het aantal gelovigen af en onze normen en waarden zijn er nog steeds veelal op gebaseerd.
). Ik zal proberen summier te reageren:
. Wij als mensen zijn gewend om de wereld naar ons hand te zetten. Kijk maar hoe wij ingrijpen in natuur en ecosystemen. Wij willen alles begrijpen. Daarom is religie steeds meer op de achtergrond gekomen, omdat God niet nodig is om veel dingen te kunnen verklaren die met wetenschap zijn te verklaren. Het is voor ons heel lastig om ons een wezen voor te stellen die in essentie iets is wat wij ons niet kunnen voorstellen. Ons hele voorstellingsvermogen beperkt zich tot de dimensies: tijd, ruimte en materie. Daar komt jouw vraag ook vandaan. Wie heeft de schepper geschapen? Het is heel moeilijk om je een wereld voor te stellen die buiten tijd, ruimte en materie bestaat. We krijgen er een kortsluiting van. Wat als er een kracht is (hoeft het niet eens God te noemen) die los staat van tijd, ruimte en materie? Dan heb je een hele goede verklaring voor het ontstaan van het universum. Want je hebt een scheppende kracht die zelf niet geboren is of ontstaan is. Die is er altijd geweest.
