Filosofie

Misschien wel leuk artikel.

Geloof beïnvloedt het denken

Renée van Riessen: ?Kun je de filosofie van Kant of van Hegel begrijpen zonder de context van het christelijk geloof waar ze beiden als persoon door gestempeld zijn? Ik denk van niet.?© HERMAN ENGBERS
reacties (38) print stuur artikel door
Filosofe en dichteres Renée van Riessen stort zich per 1 januari op de relatie tussen het christelijk geloof en de filosofie. „Die is relevant, en niet alleen voor christenen.”

Renée van Riessen wordt de eerste vrouw in een lijn van mannelijke protestantse filosofen. De jubilerende organisatie die haar per 1 januari benoemt heet sinds vorig jaar ’Stichting voor Christelijke Filosofie’. Dat klinkt frisser en minder dogmatisch dan het oude ’Stichting voor Reformatorische Wijsbegeerte’. Al werd die naam tot nu toe nog niet helemaal doorgestreept, dat zou te veel afstand suggereren tot de oprichters, de VU-filosofen D.H.Th. Vollenhoven en H. Dooyeweerd. Die laatste is volgens sommigen de belangrijkste Nederlandse filosoof van de twintigste eeuw.

Van Riessen (1954) schreef onder meer over de joodse denker Emmanuel Levinas, is universitair docent filosofie aan de Protestantse Theologische Universiteit in Kampen, en schrijft gedichten. Ze publiceerde vier poëziebundels.

U gaat zich in Leiden bezighouden met christelijke filosofie. Waarom zou filosofie zich moeten beperken tot het christelijke?

„Dat hoeft niet, en dat zou ook helemaal niet wenselijk zijn. Maar ik ben benoemd op een bijzondere leerstoel, met een bijzondere opdracht. Die opdracht luidt: het doordenken van de relatie tussen het christelijke geloof en de filosofie.

„Net als in de joodse en de islamitische filosofie gaat het in de christelijke filosofie om mensen die een bepaalde levensbeschouwing hebben, en die tegelijkertijd filosoferen. Die levensbeschouwelijke inzichten hebben als voorfilosofische ervaringen effect op je denken.”

Voorfilosofische ervaringen?

„Ervaringen spelen mee in je wijze van filosoferen. Als levenskunstfilosoof Joep Dohmen beschrijft hoe hij naar de Mediamarkt gaat en daar tot zijn ontzetting geconfronteerd wordt met brutaliteit, gebruikt hij zo’n ervaring voor zijn denken. Want waar komt die ontzetting vandaan?

„Christenen lezen de Bijbel. Dat is voor hen een belangrijk boek, waarin de zin en het geheim van het leven besloten ligt. Uit dat boek nemen zij bepaalde noties mee, zoals het idee van de schepping. Dat roept vragen op: wat zegt het dat ik als gelovige beaam dat de wereld een geschapen werkelijkheid is, terwijl de wetenschap mij zegt dat ik die notie los moet laten?”

En?

„Daar zouden we lang over kunnen praten. Het is ingewikkelder dan simpelweg een keuze maken tussen wetenschap en scheppingsverhaal. Voor de totale ervaring van je mens-zijn als christen is het van belang om stil te staan bij de betekenis van geschapen zijn, bij de ervaring van de werkelijkheid als een geschenk.

„De filosofie stelt vragen en doordenkt allerlei zaken kritisch, maar in de praktijk zijn bepaalde beslissingen vaak al genomen voor we beginnen te filosoferen. In de filosofie van de moderne tijd keert bijvoorbeeld steeds de vraag terug of de hele werkelijkheid een product is van mijn verbeelding.

„Het punt is nu dat de filosofie onmogelijk kan uitmaken of dit zo is. Eén kenmerk van christelijke filosofie is dat ze dit probleem benoemt en zich vervolgens beroept op de voorfilosofische ervaring van de werkelijkheid als gave. Christelijke filosofie denkt na over de werkelijkheid vanuit de ervaring dat er iets aan ons voorafgaat, iets dat anders is dan menselijke vrijheid en scheppingsdrang. Die laatste zijn wel belangrijk, maar worden beschouwd als een antwoord op de gave van God – metaforisch gesproken, want je kunt hierover niet anders dan metaforisch spreken.”

Is dat ook relevant voor ongelovigen?

„Zeker. Al was het maar omdat iedereen die ervaring van de werkelijkheid als geschenk wel herkent. Denk aan de reacties van mensen op de geboorte van hun kind of kleinkind.

„Daarnaast: er zijn veel verschillende vormen van christelijk filosoferen. Kun je de filosofie van Kant of van Hegel begrijpen zonder de context van het christelijk geloof waar ze beide als persoon door gestempeld zijn? Ik denk van niet, en dat onderstreept de algemene relevantie van de christelijke filosofie.

„Bovendien zijn er momenteel ook filosofen die zich atheïstisch noemen, en zich toch volop bezighouden met bijbelse of religieuze bronnen. Denk aan de Franse filosoof Alain Badiou. Hij bestudeert het denken van de apostel Paulus, omdat hij op zoek is naar een nieuw universalisme, als antwoord op het postmoderne relativisme. Of de Italiaanse filosoof Gianni Vattimo. Hij ziet de kern van het christelijke evangelie weerspiegeld in het verloop van de westerse cultuurgeschiedenis. Hij laat zien dat we tegenwoordig meer op naastenliefde en verbondenheid gericht zijn dan op het vaststellen van onomstotelijke waarheid. Of hij gelijk heeft weet ik niet, maar hieruit blijkt dat denken over de verhouding tussen christelijk geloof en filosofie niet alleen relevant is voor christenen.”

Waarin komt uw verwantschap met de school van Dooyeweerd en Vollenhoven tot uitdrukking?

„In het besef dat de geschapen werkelijkheid aan ons voorafgaat, en dat die een pluriform karakter heeft. Dat is één van de sterkste stellingen van Dooyeweerd. En die deelt hij met iemand als Levinas. Het gelovige perspectief op de werkelijkheid, het christelijke, maar ook het joodse, brengt die zin voor pluriformiteit met zich mee.

„De werkelijkheid bevat allerlei normatieve samenhangen, die op verschillende manieren een beroep op ons doen. De reformatorische wijsbegeerte rafelt die verbanden en de bijbehorende wetskringen uiteen. Dan blijkt de normativiteit van het gezin bijvoorbeeld een andere te zijn dan die van de staat. Het belang van het gezin mag dus niet herleid worden tot het belang van de samenleving als geheel. Dan ben je de staat aan het verabsoluteren, stellen zowel Levinas als Dooyeweerd.”

Dooyeweerd hield niet van de verheffing van één perspectief tot het enig ware?

„Hij was er alert op wanneer één bepaald gezichtspunt verabsoluteerd werd en alle andere mogelijke perspectieven ging domineren. Tegenwoordig is het economische perspectief nogal bepalend. Zelfs onderwijs beoordelen we vooral op rendement en efficiency. Studenten zijn dan ineens klanten, die een product afnemen en docenten zijn leveranciers van diploma’s.”

En dat klopt niet?

„Student en docent worden in deze visie miskend in wat ze werkelijk doen. Als u bij mij komt studeren, komt u toch geen kennis kopen? U wilt vorming en u vraagt van mij als docent betrokkenheid bij wat ik overdraag. Als je dat samenvat als een economische transactie, raak je het eigene van onderwijs kwijt.”

Schuilt dat eigene in de ’voorfilosofische ervaring’?

„Als een staat probeert het gezin te beheersen, of een onderwijsmanager zich al te economisch opstelt, komt iets in ons in verzet. Dooyeweerd vraagt zich af waaraan dat eigene te herkennen is. Hebben het gezin en de docent misschien een eigen roeping? Een roeping die niet te herleiden valt tot louter economie? Heel specifieke en praktisch te benutten vragen van de klassieke reformatorische wijsbegeerte, die ik in mijn colleges zeker aan de orde wil stellen.”

© Trouw 2011, op dit artikel rust copyright.
 
„Het punt is nu dat de filosofie onmogelijk kan uitmaken of dit zo is. Eén kenmerk van christelijke filosofie is dat ze dit probleem benoemt en zich vervolgens beroept op de voorfilosofische ervaring van de werkelijkheid als gave. Christelijke filosofie denkt na over de werkelijkheid vanuit de ervaring dat er iets aan ons voorafgaat, iets dat anders is dan menselijke vrijheid en scheppingsdrang. Die laatste zijn wel belangrijk, maar worden beschouwd als een antwoord op de gave van God – metaforisch gesproken, want je kunt hierover niet anders dan metaforisch spreken.”

Is dat ook relevant voor ongelovigen?

„Zeker. Al was het maar omdat iedereen die ervaring van de werkelijkheid als geschenk wel herkent. Denk aan de reacties van mensen op de geboorte van hun kind of kleinkind.

„Daarnaast: er zijn veel verschillende vormen van christelijk filosoferen. Kun je de filosofie van Kant of van Hegel begrijpen zonder de context van het christelijk geloof waar ze beide als persoon door gestempeld zijn? Ik denk van niet, en dat onderstreept de algemene relevantie van de christelijke filosofie.

Dit is wel het meest interessante stukje. Ik blijf zelf - als filosoof - moeite houden met de term 'christelijke filosofie'. Ze zegt dat christelijke filosofie 'nadenkt vanuit de ervaring dat er iets aan ons vooraf gaat'. Maar wat er volgens haar aan vooraf gaat - God, schepping etc. - is zo bepalend, dat ik me afvraag hoe vrij en kritisch (twee eigenschappen van filosofie) dat denken dan is.
Ik vind dat geen filosofie, maar theologie of zelfs belijdenis. Da's prima, maar noem het dan gewoon zo.

En natuurlijk kan je Kant en Hegel begrijpen zonder de context van het christelijke geloof, wat is me dat nou toch. Ongetwijfeld heeft hun christelijke achtergrond invloed gehad op hun denken - maar dat denken is juist zo overtuigend en tijdloos omdat het de christelijke context overstijgt. Het is een beetje als met Afellay: zijn training bij PSV heeft een stempel gedrukt op zijn manier van voetballen - maar dat neemt niet weg dat hij ook bij Barcelona (of elders) kan slagen.
 
Dit is wel het meest interessante stukje. Ik blijf zelf - als filosoof - moeite houden met de term 'christelijke filosofie'. Ze zegt dat christelijke filosofie 'nadenkt vanuit de ervaring dat er iets aan ons vooraf gaat'. Maar wat er volgens haar aan vooraf gaat - God, schepping etc. - is zo bepalend, dat ik me afvraag hoe vrij en kritisch (twee eigenschappen van filosofie) dat denken dan is.
Ik vind dat geen filosofie, maar theologie of zelfs belijdenis. Da's prima, maar noem het dan gewoon zo.

En natuurlijk kan je Kant en Hegel begrijpen zonder de context van het christelijke geloof, wat is me dat nou toch. Ongetwijfeld heeft hun christelijke achtergrond invloed gehad op hun denken - maar dat denken is juist zo overtuigend en tijdloos omdat het de christelijke context overstijgt. Het is een beetje als met Afellay: zijn training bij PSV heeft een stempel gedrukt op zijn manier van voetballen - maar dat neemt niet weg dat hij ook bij Barcelona (of elders) kan slagen.

Aan de ene kant heb je het over tijdloze argumenten, ontstaan in een Christelijke context, maar die daar los van gezien moeten worden, maar aan de andere kant probeer je een hele stroming af te schrijven omdat ze de verkeerde context hebben? Hoe verenig je dat?
 
Misschien wel leuk artikel.


Ik heb 'm niet gelezen.
Ik ben gestopt na 'Protestantse filosofen'. Op het moment dat je zegt te filosoferen met het christendom als basis, dan verkoop je al onzin.
Filosofie is heel simpel. Je denkt ergens over na, op basis van logica, je komt tot een zienswijze en overdenkt die zienswijze weer. Op die manier kom je tot (verhelderende) inzichten. Zodra je de eindconclusie over het 'onderwerp god' al weigert toe te laten in je denken (er kan geen god kan bestaan als je de logica accepteert), spreek je niet meer over filosofie, dan heet het fantasie.
Laat het vermaledijde 'christelijk' eraf en begin eens lekker opnieuw. Dan ga je de wereld zien voor wat 'ie is, niet voor wat jij graag wilt wat 'ie is.
 
Ik heb 'm niet gelezen.
Ik ben gestopt na 'Protestantse filosofen'. Op het moment dat je zegt te filosoferen met het christendom als basis, dan verkoop je al onzin.
Filosofie is heel simpel. Je denkt ergens over na, op basis van logica, je komt tot een zienswijze en overdenkt die zienswijze weer. Op die manier kom je tot (verhelderende) inzichten. Zodra je de eindconclusie over het 'onderwerp god' al weigert toe te laten in je denken (er kan geen god kan bestaan als je de logica accepteert), spreek je niet meer over filosofie, dan heet het fantasie.
Laat het vermaledijde 'christelijk' eraf en begin eens lekker opnieuw. Dan ga je de wereld zien voor wat 'ie is, niet voor wat jij graag wilt wat 'ie is.

Het is een heel groot deel van de filosofie, en als je dat uitsluit ben je heel dom bezig. Overigens, als je dit leest, zie je dat ze een vrij goed benul heeft over filosofie, dat weet jij niet beter, geloof me. Maar als je het niet wil lezen, moet je dat zelf weten, ik vond het wel interessant.
 
Dit is wel het meest interessante stukje. Ik blijf zelf - als filosoof - moeite houden met de term 'christelijke filosofie'. Ze zegt dat christelijke filosofie 'nadenkt vanuit de ervaring dat er iets aan ons vooraf gaat'. Maar wat er volgens haar aan vooraf gaat - God, schepping etc. - is zo bepalend, dat ik me afvraag hoe vrij en kritisch (twee eigenschappen van filosofie) dat denken dan is.
Ik vind dat geen filosofie, maar theologie of zelfs belijdenis. Da's prima, maar noem het dan gewoon zo.

En natuurlijk kan je Kant en Hegel begrijpen zonder de context van het christelijke geloof, wat is me dat nou toch. Ongetwijfeld heeft hun christelijke achtergrond invloed gehad op hun denken - maar dat denken is juist zo overtuigend en tijdloos omdat het de christelijke context overstijgt. Het is een beetje als met Afellay: zijn training bij PSV heeft een stempel gedrukt op zijn manier van voetballen - maar dat neemt niet weg dat hij ook bij Barcelona (of elders) kan slagen.

Ik denk dat je binnen het Christendom nog heel veel te filosoferen hebt, niet voor niks heb je talloze verschillende kerken. Daarom lijkt mij Christelijke Filosofie weldegelijk een bestaande tak van echte filosofie. Maar het is ook echt een interessant stukje, vind ik.
 
Het is een heel groot deel van de filosofie, en als je dat uitsluit ben je heel dom bezig. Overigens, als je dit leest, zie je dat ze een vrij goed benul heeft over filosofie, dat weet jij niet beter, geloof me. Maar als je het niet wil lezen, moet je dat zelf weten, ik vond het wel interessant.

Fantaseren, dat is het.
Filosoferen kan niet als je logische conclusies waarin zwaartekracht en andere natuurwetten van toepassing zijn, uitsluit.

"Dat weet jij niet beter, geloof me" Let je een beetje op met je arrogante toontje? Jij weet niet wat ik (beter) weet. Ik zeg ook zeker niet dat ik iets beter weet.

Fietsen zonder fiets heet wandelen.
 
Fantaseren, dat is het.
Filosoferen kan niet als je logische conclusies waarin zwaartekracht en andere natuurwetten van toepassing zijn, uitsluit.

"Dat weet jij niet beter, geloof me" Let je een beetje op met je arrogante toontje? Jij weet niet wat ik (beter) weet. Ik zeg ook zeker niet dat ik iets beter weet.

Fietsen zonder fiets heet wandelen.

Ik noem dat niet arrogant, maarja. Bovendien kan Filosoferen wel als je logische conclusies uitsluit, dat is nou juist het leuke. Dat jij het fantaseren noemt, vind ik dat je het tekort doet als je het niet eens leest.
 
Ik noem dat niet arrogant, maarja. Bovendien kan Filosoferen wel als je logische conclusies uitsluit, dat is nou juist het leuke. Dat jij het fantaseren noemt, vind ik dat je het tekort doet als je het niet eens leest.
Hoe Jip & Janneke wil je het hebben?
Fietsen zonder fiets is lopen. Ja gaat van A naar B, maar het is niet hetzelfde. Klaar. Daar kun je geen grrrristelijke punt aan lullen, hoe graag je dat ook zou willen.
 
Hoe Jip & Janneke wil je het hebben?
Fietsen zonder fiets is lopen. Ja gaat van A naar B, maar het is niet hetzelfde. Klaar. Daar kun je geen grrrristelijke punt aan lullen, hoe graag je dat ook zou willen.

Je kraakt iets af, zonder het te lezen. De inhoud van het stukje is helemaal niet speciaal christelijk of iets dergelijks. Dus is 'ergens een christelijk punt aan lullen' helemaal niet aan de orde. Voordat je met allemaal dingen komt, lees gewoon eerst even dat stukje, dat weten we daarna waar we het over hebben. Of lees het niet en hou erover op.
 
Je kraakt iets af, zonder het te lezen. De inhoud van het stukje is helemaal niet speciaal christelijk of iets dergelijks. Dus is 'ergens een christelijk punt aan lullen' helemaal niet aan de orde. Voordat je met allemaal dingen komt, lees gewoon eerst even dat stukje, dat weten we daarna waar we het over hebben. Of lees het niet en hou erover op.
Je moet je toon een beetje matigen, jongetje.

Ik lees de inleiding en wéét dus waar het over gaat. Als ik zulke kul wil lezen, dan doe ik dat wel. Maar niet in een discussie over filosofie.
En jij bepaalt nog niet heel misschien wat ik wel en niet zeg.
 
Iemand nog filmpjes over filosofie, bijvoorbeeld mensen die erover praten ?

U vraagt, wij draaien.

Klik

En ik wil er graag bij zeggen dat dit filmpje de boel zo goed samenvat dat alles wat hierna gezegd zal kunnen worden zinloos is. Hierbij maak ik dit topic dus willens en wetens totaal overbodig.

:puh:
 
Je moet je toon een beetje matigen, jongetje.

Ik lees de inleiding en wéét dus waar het over gaat. Als ik zulke kul wil lezen, dan doe ik dat wel. Maar niet in een discussie over filosofie.
En jij bepaalt nog niet heel misschien wat ik wel en niet zeg.

Waarom moet ik mijn toon matigen? Ik word helemaal afgemaakt in een ander topic omdat ik iets zei over een filmpje wat ik nog niet had gezien, paar maandjes geleden. Nu doe jij dat, maar moet ik mijn toon matigen? Tuurlijk bepaal ik niet wat jij wel en niet zegt, gelukkig, noch doe jij dat over mij.
 
Waarom moet ik mijn toon matigen? Ik word helemaal afgemaakt in een ander topic omdat ik iets zei over een filmpje wat ik nog niet had gezien, paar maandjes geleden. Nu doe jij dat, maar moet ik mijn toon matigen? Tuurlijk bepaal ik niet wat jij wel en niet zegt, gelukkig, noch doe jij dat over mij.
De laatste keer dan; ik wéét waar het over gaat. ik las namelijk tot het punt waarop het niet meer klopte.
Als ik wil weten wat deze mevrouw allemaal bedenkt, dan zoek ik dat wel op. Maar dat maakt het nog géén filosofie. En daar gaat het hier over.

Jij moet je toon matigen in je bewoordingen naar mij. Een belerende toon die je niet past en die ik niet van jou accepteer.
 
[...]

Afijn, nieuwe input: Er is van alles een absolute definitie, daarmee doel ik op dingen als gerechtigheid, waarheid, moed enz.
 
Laatst bewerkt:
Aan de ene kant heb je het over tijdloze argumenten, ontstaan in een Christelijke context, maar die daar los van gezien moeten worden, maar aan de andere kant probeer je een hele stroming af te schrijven omdat ze de verkeerde context hebben? Hoe verenig je dat?

Nee, dan heb ik me niet goed uitgedrukt. Ik zeg niet dat het de verkeerde context is, maar dat zij de filosofie te veel plaatst binnen een (christelijke) context.
Voor haar 'kleurt' de context per definitie het denken - ik zou zeggen: natuurlijk laat een culturele of religieuze achtergrond diepe sporen na in het denken, maar het mooie aan filosofie is dat het die achtergrond overstijgt. Dat is ook de reden waarom we nog steeds Plato en Aristoteles belangrijk achten, hoewel we ons nauwelijks kunnen identificeren met de Antiek Griekse samenleving. Of dat we zelfs Oosterse filosofen als Lao-tse kunnen waarderen, terwijl dat qua cultuur en tijd al helemaal lichtjaren van ons verwijderd is.

Dat wil niet zeggen dat het niet interessant is om de culturele of religieuze achtergronden van een denker te bestuderen, maar dat zou ik dan 'geschiedenis van de filosofie' noemen, of gewoon geschiedenis, of biografisch onderzoek, of anekdotiek. Maar geen filosofie, laat staan 'christelijke filosofie'.

Overigens: ik zeg dat niet omdat ik een hekel zou hebben aan religie of christendom. Ik vind namelijk weldegelijk dat de filosofie (of: wetenschap) door religie in grote verlegenheid wordt gebracht als het gaat om zinsvragen. Filosofie biedt uiteindelijk onvoldoende grond als het gaat om de echte existentiële kwesties als: wat is de zin van ons bestaan, hoe gaan we om met onze sterfelijkheid, ziektes, verlies van naasten etc. Voor wetenschap geldt overigens hetzelfde. Zo iemand als Dawkins kan nog zo dapper zeggen dat de vraag naar de 'zin van het leven wordt beantwoord in de natuurkundeklas', maar dat lijkt me - hoe grappig ook - pertinente onzin.

De filosofie kan die 'grote vragen' overigens wel scherper stellen, maar ze kan geen definitief antwoord bieden. In tegenstelling tot wat sommige filosofen zeggen, denk ik dat de filosofie weinig troost biedt. In dat opzicht is het een tragische discipline.
 
Terug
Bovenaan Onderaan